Elke week bespreekt Marcel Verreck in Den Haag Centraal heden en verleden van een bijzondere Haagse plek.
In de Gevangenpoort was ik nog nooit geweest. Ooit betekende zo’n vaststelling niet minder dan een grote opluchting. Wie wel de binnenkant van het sinistere gebouw te zien kreeg, en niet tot het personeel behoorde, kon voor zijn ziel gaan bidden. Het waren rauwere tijden, zo wordt beweerd, en daarbij gaan we er voor het gemak aan voorbij dat in diverse delen van deze wereld de inventieve wreedheden nog steeds welig tieren.
De stille getuigen in het fascinerende labyrint van de Gevangenpoort zijn in hun ongenaakbare verschijningsvorm juist zeer veelzeggend. Op de ‘Stockzolder’ bevindt zich een ‘behandeltafel’ die weinig aan de verbeelding over laat. Gezelligheid kent geen tijd. Aan de muren bijlen en zwaarden die in de handen van al dan niet beschonken beulen hun werk hebben gedaan. Aan het plafond wappert een stropje, het schandblok ziet er angstaanjagend gebruiksklaar uit.
Mijn première in deze historische penitentiaire inrichting dank ik aan de Museumnacht van afgelopen zaterdag. Een sympathiek evenement dat veel leuke, geïnteresseerde mensen op de been bracht. De stad en de musea tintelden ervan.
Rondleidster Marjolijn bleek een begaafd verteller met een droogkomische ondertoon. Hoe moet je anders de wreedheden van het verleden tegemoet treden? Op de vraag of er ten tijde van deze afgrijselijke lijfstraffen toch wel sprake was van recht, gaf ze een verrassend antwoord. Natuurlijk waren de rijken in het voordeel, maar rechters konden niet zomaar wat aanklooien. Als er bewijs was, dan volgde een veroordeling. Dat daarbij nogal eens vitale lichaamsdelen uit het grotere verband werden getrokken, valt te verklaren uit volkswoede en wraakgevoelens. Om toekomstige snoodaards af te afschrikken werden de straffen uitgevoerd in de buitenlucht. De kadavers van geëxecuteerde criminelen bungelden daarna nog een tijdje in de Haagse zeewind.
Het was een buitengewoon onveilige tijd, vol duisternis, armoede, ziekte en geweld. Opsporing Verzocht werd nog niet uitgezonden. Attentie Buurtpreventie! had je hooguit in de rijkere kwartieren waar de schout en zijn rakkers paradeerden. DNA-onderzoek, telefoontaps, de Nationale Politie, de M.E., de AIVD, de N.S.A, drones, op elke hoek een camera, de alziende digitale ogen, het was er allemaal niet. Ook moesten onze arme voorouders een opsporingsridder als Peter R. de Vries ontberen. Dus áls er iemand werd gepakt, dan moest die er ook aan geloven. Blijft de vraag waarom veel mensen in deze overbeveiligde tijd minstens zo bang zijn.